Các làng nghề Gốm Sứ ở Việt Nam

Các làng nghề Gốm Sứ ở Việt Nam 

 

Bạn có biết có bao nhiêu làng nghề sx gốm sứ trên đất Việt Nam? Con số đó là 14. Việt Nam có Thổ Hà, Chu Đậu, Bát Tràng, Phù lãng, Đông Triều, Thanh Hà, Phước Tích, Bầu Chúc, Biên Hòa, Tân Phước Khánh, Chánh Nghĩa, Lái Thiêu, Vĩnh Long, Cây Mai. 4 trong số đó đã đi vào dĩ vãng đó là Cây Mai, Chu Đậu, Phước Tích và Thổ Hà. Gần nửa số trên chỉ hoạt động cầm chừng và nếu không có định hướng và kế hoạch phát triển cụ thể, tương lai của làng nghề vẫn sẽ là một chân trời mờ mịt.

Làng gốm Chu Đậu (huyện Nam Sách tỉnh Hải Dương): là làng gốm lâu đời nhất và đã suy tàn, thời hưng thịnh, gốm CĐ được xuất khẩu sang Châu Âu, Nhật Bản. Gốm sứ Chu Đậu đạt đỉnh cao về nghệ thuật vẽ tay cũng như nhiều dòng men quý mà tới nay hầu hết đã thất truyền. Hiện nay tại các bảo tang ở Châu Âu vẫn còn lưu giữ một số hiện vật của Gốm Chu Đậu. Việc tìm thấy loại gốm này từ xác các con tàu đắm được trục vớt ở vùng biển Cù Lao Chàm cho thấy từ xa xưa gốm Việt Nam đã vang danh thế giới và được xuất ngoại. Có thể nói, những j tinh hoa nhất, Việt Nam nhất hội tụ đủ ở Gốm Chu Đậu.

Làng gốm Bát Tràng (huyện Gia Lâm Hà Nội): Những thợ gốm lành nghề từ Chu Đậu đã sang Bát Tràng lập nghiệp, truyền nghề. Bát Tràng là làng gốm nằm bên sông Hồng, khi xưa là một gò đất sét cao lại ở gần sông nên thuận tiện cho việc làm gốm và giao thông, cách trung tâm Hà Nội 15 km. Gốm Bát Tràng trải qua nhiều thăng trầm và phát triển cho đến ngày nay. Là làng gốm duy nhất tại Việt Nam lưu giữ được nhiều dòng men cổ. Bát Tràng sx sản phẩm theo lối bán thủ công. Sp được tạo hình từ khuôn và nung trong lò gas (trước đây nung bằng lò bầu dung củi). Đất sét để sx là đất sét trắng. Sp của làng nghề này kế thừa nhiều tinh hoa từ Gốm Chu Đậu và cũng ảnh hưởng nhiều của Gốm Trung Hoa. Bát Tràng ngày nay có hơn 600 nhà sản xuất và hầu hết là hộ gia đình sx nhỏ và vừa.

Lọ hoa men trắng trong vẽ hoa xanh coban là đặc sản của Gốm Bát Tràng.

Làng gốm Phù Lãng (huyện Quế Võ Tỉnh Bắc Ninh): Hình thành và phát triển song song với Gốm Bát Tràng, nhưng gốm Phù Lãng chủ yếu sx gốm gia dụng, chum, vại, tiểu sành từ đất sét đỏ, sp không dung khuôn mà tạo hình trên bàn xoay. Men màu cũng không phong phú như Bát Tràng mà chủ yếu là men da lươn, men nước dưa, phần lớn để mộc không phủ men. Sp của Phù Lãng nung bằng lò bầu dùng than củi. Làng gốm này có giai đoạn suy thoái và gần như mai một nhưng nhờ có thế hệ các nghệ nhân trẻ được sinh ra từ làng, được đào tạo từ trường ĐH mỹ thuật Hà Nội đã trở về thổi hồn mới vào Gốm cũ, chuyển hướng sang sx gốm Mỹ Nghệ và bắt đầu sử dụng nhiều màu sắc hơn để trang trí sp. Gốm Phù Lãng ngày nay đã đa dạng hơn và thoát khỏi cảnh suy thoái, tuy nhiên phát triển vẫn chưa nhanh và chưa đồng đều.

Gốm Phũ Lãng chuyên làm hàng mỹ nghệ với sp độc bản do được vuốt bằng tay, màu xương đất nâu đỏ đanh chắc óng ánh khi gặp nắng do nung nhiệt cao.

Làng Gốm Thổ Hà (tỉnh Bắc Ninh): cùng với Bát Tràng, Phù Lãng, làng Thổ Hà cũng nổi tiếng một thời với các sp gốm mộc phủ men da lươn, đa phần là gốm dân dụng như lu, chậu,.v…v…. Sp có nhiều nét tương đồng với Gốm Phù Lãng nhưng đến nay làng gốm này đã suy tàn.

Làng Gốm Phước Tích (tỉnh Thừa Thiên Huế) sx gốm phục vụ cho cung đình Triều Nguyễn nhưng chủ yếu là gốm gia dụng như lu, chậu, nồi đất, siêu thuốc. Làng Gốm này đã suy tàn và đến nay đang được khôi phục lại theo hướng sx Gốm Mỹ Nghệ nhưng vẫn chưa gặt hái nhiều thành công. Loại đất sét làm gốm ở đây sau khi nung có màu xám đen.

Làng Gốm Thanh Hà (Hội An) sx gốm mỹ nghệ từ loại đất sét rất đặc biệt khi nung cho ra sp màu đỏ cam, xốp và nhẹ, nung bằng lò củi, tạo hình sp bằng khuôn và trang trí bằng cách khắc lộng lên sp. Là làng Gốm nằm ven sông Thu Bồn và ngày nay chuyên làm hàng đèn, tranh, tượng trang trí các loại.

Màu đỏ cam rất bắt mắt của Gốm Thanh Hà

Làng Gốm Bầu Trúc (Bình Thuận) là gốm của người Chăm, không dùng bàn xoay mà tạo hình bằng tay hoàn toàn, sp nung bằng cách chất đống ngoài trời, phủ rơm và củi rồi nung như kiểu nướng mọi ở 700-900 độ c. Gốm nung ra có màu tự nhiên của xương đất và màu không đồng đều do bị lửa cháy táp. Sp không phủ men và không cái nào giống cái nào.

Gốm Bàu Trúc có màu nâu đất xen lẫn những chỗ đen do lửa nung táp vào xương gốm.

Làng Gốm Cây Mai (Sài Gòn) hình thành từ bộ phận người Hoa sang nhập nhập cư tại Việt Nam. Gốm cây mai có nét đặc trưng rất riêng và thường phối hợp các màu xanh coban, xanh rêu, nâu da lươn trên sản phẩm. Sp cũng đa dạng từ tô, chén, bát đến chậu cảnh, tượng. Tuy nhiên, do sự đô thị hóa của Sài Gòn nên các lò gốm di chuyển về Lái Thiêu, Bình Dương nên ngày nay Gốm Cây Mai đã suy tàn. Ta vẫn còn bắt gặp nhiều sp gốm cây mai trên nóc và tường các chùa ở Q5, Q6 và đây cũng là loại Gốm được dân sưu tầm ưa chuộng.

Làng Gốm Biên Hòa (Đồng Nai) là đứa con của Gốm Cây Mai và Gốm nước Pháp do 1 cặp vợ chồng người Pháp đã du nhập nghệ thuật trang trí và cách bí quyết men màu từ gốm thủ công Pháp kết hợp với nguyên liệu và tinh hoa của Gốm Cây Mai Việt Nam. Gốm Biên Hòa nhờ vậy không giống với bất kỳ dòng gốm nào trên thế giới. Thời kỳ đỉnh cao Gốm Biên Hòa sx rất nhiểu hàng mỹ nghệ để xuất khẩu như đôn, chậu, voi, con thú, tượng với nghệ thuật khắc chìm, trổ lộng, vẽ men, kết hợp nhiều màu men trên sp. Gốm Biên Hòa là loại sành xốp có sương đất màu ngà, nung nhẹ lửa. Ngày nay Gốm Biên Hòa vẫn phát triển nhưng đã qua thời hoàng kim, vẫn chủ yếu phục vụ cho xuất khẩu và sp chủ yếu làm theo đơn đặt hàng, không còn đa dạng như trước và cũng giảm bớt yếu tố nghệ thuật, cầu kỳ và tinh tế, vì vậy những sp Gốm Biên Hòa xưa cũng rất được giới chơi cổ vật sưu tầm.

Đôn voi bằng gốm có nhiều họa tiết khắc chìm với nhiều men màu đặc sắc.

Làng Gốm Lái Thiêu – Tân Phước Khánh – Thủ Dầu Một (Bình Dương) hình thành từ việc nhập cư của người Hoa và đem nghề gốm từ Cảnh Đức Chấn, Quảng Châu sang Việt Nam, là kế thừa của Gốm Cây Mai. Các cơ sở sx không tập trung mà rải rác ở 3 khu vực chính như trên. Sx đồ gia dụng, gốm mỹ nghệ, phát triển cho đến ngày nay và là cái nôi của những đại gia gốm sứ Việt Nam như Minh Long 1, Cường Phát, Đại Hồng Phát, ..v…v…. Gốm ở Bình Dương không còn phát triển theo quy mô sx nhỏ lẻ như các làng nghề trên mà đã hình thành các công ty lớn mạnh phục vụ chủ yếu cho thị trường xuất khẩu và đi theo hướng sx công nghiệp, đầu tư máy móc cơ sở hiện đại. Một số công ty Gốm sứ của Đài Loan, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật cũng đầu tư mở nhà máy ở Bình Dương. Gốm Bình Dương có một bước chuyển mình rất mạnh nhưng vô tình đã lạc mất những dấu xưa tích cũ, những đặc trưng khác biệt vốn có của nó và có thể nói làng nghề Lái Thiêu kế thừa Gốm Cây Mai đã không còn nữa.

Làng Gốm Vĩnh Long (Vĩnh Long) chuyên sx hàng gốm sân vườn từ đất sét đỏ, do đặc tính nhiễm phèn mà khi nung xong sp gốm đỏ Vĩnh Long thường có các vân trắng do phèn tạo thành. Gốm Vĩnh Long chuyên sx các mặt hàng có quy cách lớn từ đất đỏ và phục vụ cho xuất khẫu. Tuy nhiên việc quyết định di rời làng gốm ra khu công nghiệp đang đẩy làng Gốm này đến nguy cơ giải thể do xuất khẫu suy giảm ảnh hưởng đến khả năng tài chính của các chủ lò cộng thêm chính sách đền bù hỗ trợ không hợp lý gây khó khăn cho việc chuyển đổi của họ.

Gốm Yên Lam biên soạn